تمکین
تمکین در لغت به معنای الزام می باشد . در واقع ، زمانی که صیغه عقد میان زن و مردی جاری شد ، هریک از آنها موظفند یکسری از تکالیف قانونی و شرعی را در روابط خود رعایت نمایند . یکی از این وظایف ، تمکین می باشد . به لحاظ عرفی ، غالبا واژه تمکین را برای زنان استفاده می کنند . یعنی زن موظف است در مقابل شوهر خودش به یکسری از وظایف پایبند باشد و حقوق شوهر خود را رعایت کند . اما محدود کردن تمکین در رابطه با زنان صحیح نیست ؛ چرا که مردان نیز در رابطه با همسر خود وظایفی دارند و موظف به رعایت آنها در حق همسر خود هستند . یعنی علاوه بر اینکه زن باید از مرد تمکین نماید ، شوهر نیز موظف به آن می باشد
تمکین عام
عبارت است از خوش رفتاری یا حسن معاشرت همسر با شوهر خویش و اطاعت از خواستههای مشروع همسر، همچنین رعایت نظافت و آرایش خود برای همسر به گونهای که مقتضای زمان و مکان و موقعیت و شأن خانوادگی آنان است. البته لازم به ذکر است که تمکین دو طرفه است و آقا نیز به عنوان همسر بایستی نسبت به خواستههای مشروع همسر پاسخ مثبت بدهد.
به عبارت دیگر تمکین به معنای عام آن است که خانم وظایف خود را نسبت به همسر انجام دهد و از او در حدود قانون و عرف اطاعت نماید و ریاست شوهر را در خانواده پذیرا باشد. بنابراین اگر آقایی از همسرش توقعات نامشروع یا نامتعارفی داشته باشد، خانم مکلف به اطاعت از او نیست. به عنوان مثال اگر آقا از همسرش بخواهد که تمام اموالش را به نام او بزند و خانم رضایت کامل به این کار نداشته باشد، این توقع متعارف تلقی نمیشود. در مورد رفت و آمد خانم لازم به ذکر است که اگر آقا بر خلاف عرف از خروج همسر خود از منزل و بازدید خویشان و دوستان جلوگیری کند، رفتارش سوءِ معاشرت تلقی میشود
تمکین خاص
منظور از این نوع تمکین رابطهی خاص زوجیت و روابط زناشویی است. آنچه در عرف از تمکین فهمیده میشود، بیشتر در قالب این نوع تمکین است.
برای درک بهتر از تمکین بایستی به مفهوم نُشوز که در مقابل تمکین مطرح میشود نیز بپردازیم. عدم تمکین یا نشوز عبارت است از نافرمانی یکی از زوجین. بنابراین نشوز نمیتواند صرفا مختص زن باشد. نافرمانی زوج و عدم ایفای مقتضیات زندگی مشترک نشوز نام دارد. ولی در عرف و حقوق امروز، واژهی نشوز را بیشتر در مورد زن به کار بردهاند. هر چند اختصاص این واژه برای زن مسلما قابل ایراد است.
نشوز مرد میتواند در قالبهای گوناگون نمود داشته باشد. مثلا مردی که نفقهی همسر خویش را نمیپردازد یا با همسر خود حسن معاشرت ندارد ناشز است. اگر حالت نشوز از جانب زوجین (هر دو) باشد، شِقاق نامیده میشود
نتیجه ی عدم تمکین چیست؟
• عدم استحقاق زن نسبت به نفقه ( مستنداً به ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی)
• کسب اجازه ازدواج مجدد از دادگاه( مواد ۱۶ و ۱۷ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۵ بهمن ماه ۱۳۵۳)
بنابراین برای آنکه مرد بتواند زن دوم بگیرد بایستی به دادگاه رجوع و با اثبات عدم تمکین همسرش، از دادگاه اجازه ی ازدواج مجدد بگیرد.
• امکان طرح دعوی طلاق از سوی مرد.
همچنین زن اگر از مرد تمکین کند( ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی) و مرد نفقه ندهد مثلاً مرد خانه را ترک و ناپدید شود یا به علت بدرفتاری مرد زن خانه را ترک نماید( ۱۱۱۵ قانون مدنی ) زن میتواند دادخواست نفقه بدهد. عدم پرداخت نفقه جرم است و مجازات دارد و دادگاه او را از سه ماه و یک روز تا پنج ماه حبس محکوم خواهد نمود( ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی).